La revista en linha

Ua revista sus Pau ? Perqué non ? Que’ns semblè, quan nse pensèm de la hargar, que hasè hrèita — que cau reconéisher lo capdulh deu Bearn n’estó pas sovent tractat peus Reclams. Totun, lo Felibritge gascon que i naishó lo 2 de genèr 1896, au 24 carrèra deus Corderèrs a Pau, en ua maison qui èra d’Adrian Plantèr, maire d’Ortès ; sovent que s’i amassè un cinquantenat d’annadas de seguida. La navèra associacion u’estó batiada, sus la proposicion de Pèir-Danièl Lafòra, Escole Gastoû-Febus. Un burèu qu’estó eslejut : presidents d’aunor, Vastin Lespy e Isidòr Salas ; secretari d’aunor, Jean Passy; capdau : Adrian Plantèr ; vice-presidents, lo doctor Dejana e l’abat Lavath-Langlada; secretaris : Miquèu de Camelat e Pèir-Danièl Lafòra.

Qu’ei a Pau qui s’amassèn, après aquera neishença, lo Burèu e lo Comitat, e qu’ei a Pau qui la purmèra revista espelí en heurèr de 1897 ; qu’ei aquiu tanben qui l’Escòla invitè a Edouard Bourciez, Îlològue a l’universitat de Bordèu, lo 23 de març 1900, tà que prepausèsse a l’Escòla ua grafia qui lo Felibritge bearnés e gascon podosse utilizar e preconizar ; qu’ei en aquera vila qui organizè la vienguda de Frederic Mistral, a l’escadença de las hèstas felibrencas de Pau, los 24, 25 e 27 de mai 1901 ; un tèxte, mei enlà en aqueste numèro, que’vs conta la soa arribada a la gara de Pau.

Que i trobaratz pròsas e poesias deus nostes davancèrs e tanben de las generacions seguentas. De segur, los mèstes felibres que preferivan la campanha a la vila, per’mor que pensavan que la lenga i èra enqüèra viva e respectada. Quan legem Le Bal des célibataires de Pèir Bourdieu, que i vedem clarament que la lenga qu’avè dejà perdut, aus borgs e a las vilas, abans l’annada 1940, la soa valor sociau e simbolica. D’ara enlà, la lenga francesa qu’èra la lenga de la modernitat, la de l’escòla, e donc la de la promocion sociau. Au mensh entà uns quants…

Au bèth miei de las annadas 1980, un aròu d’apassionats de cultura occitana, contaires, cantaires, musicaires, dançaires, cercaires, o, simplament, aimadors de la lenga e de las costumas deu Bearn que s’i hasón tà avitar un gran Carnaval Bearnés dens la vila de Pau. La mira qu’èra de tornar balhar au capdulh deu Bearn ua hèsta populara enrasigada dens las practicas ancestraus, practicas qui avèvan desapareishut desempuish bèra pausa.

Los ueus, la haria e los paperolets deus liceans e estudiants de Pau, aborrits per las carrèras de la vila, las mascaradas espontanèas drin desestrugas de gojatas e gojats drin poètas n’èran pas mei que manifestacions privadas de sens per la màger part deus passatjants. La populacion paulina, vaduda consumidora de mòdas prescrivudas per ràdios e television, n’èra pas mei concernida per la hèsta descabestrada deu Carnaval. Quauques vilatges e vilòtas continuavan de hestejar lo Carnaval a la mòda anciana, mes per quant de temps ?

Totun, quauques uns que’s pensèn que s’ac valèva d’anar putzar dens la riquessa deu patrimòni esconut deu Bearn e de las tèrras tanhentas, en l’adaptar au noste monde de uei. Lo Bascoat balhava l’exemple on las pastoralas demoravan l’ahar deu pòple.

L’estrambòrd provocat per aquera jòga que hasó espelir talents e qu’entertiengó l’energia shens la quau las prumèras hèstas carnavalescas e’s serén, lèu hèit, estartaridas e amortidas. Gents de tota traca e de tot atge que’s botèn, shens trantalhar, dens l’enterpresa uei coneishuda devath deu nom de Carnaval Pantalonada. Per aquò, la prumèra realizacion deu Carnaval Bearnés qu’estó considerada dab hèra de scepticisme, o de condescendéncia, per la màger part deus capulats bearnés. La seguida que balharà la pròva de que s’èran borrats. Que i avèva plaça entà ua hèsta qui vaderà l’ua de las manifestacions mei corrudas a Pau. Dinc a quan ?

Avertiment :

Lo tèxte qui segueish, qu’ei ua ficcion qui deu demorar ua ficcion. Tota persona tròp sensibla, impressionabla, influenciabla, agorafòba, psicopata, en manca d’ideas o d’etica personau, briga educada, malenconiosa, isanhosa, destimborlada, pèga, barlòca, barluèca, capvirada, descabelhada, mau intencionada, desentenuda, arrebohièca, desentaulada, descatavada,  inocentassa, en manca d’empatia cronica, en manca de reconeishença, misantròpa, enlunada, tròp frustrada, irresponsabla, tocada de la cerimana, destemblada, esvariada, destariolada, virahòla, dessenada, tesicosa o ninòia, qu’a de deishar, de tira, de léger aqueste tèxte. Sustot, non pas léger la seguida ! Prègui.

En 1969, per rasons politico-misticas, Charles Manson, comanditari de l’assassinat de ueit personas, l’ua de las quaus èra la Sharon Tate, hemna deu Roman Polanski, que justifiquè los sons crimis en declarar de qu’èra estat influenciat per cantas de l’Àlbum Blanc deus Beatles, sortit en 1968, notadament per lo tròç Helter Skelter. Èran los Beatles diabolics o èran estats mau interpretats ? (De notar que tres protagonistas màgers de la hèita, McCartney, Manson e Polanski que son tostemps vius au dia de uei.)

Anthony Burgess, autor de A Clockwork Orange, qu’auré dit qu’avèva avut degrèu quan realizè l’impacte suu public de l’adaptacion deu son roman au cinèma. En 1971, qu’èra sortit lo film de Stanley Kubrick. Lo son succès fenomenau qu’estó devut, de segur, a l’òbra escriuta mes l’estetica deu film, l’incarnacion deus personatges e las musicas qui l’acompanhavan que semblèn d’aver tocat los esperits febles. Quauques uns d’aqueths, que trobèn la violéncia sedusenta, embriaganta, practicabla, e que passèn a l’acte dens la vita vertadèra.

De la medisha faiçon, que’s ditz que hèra de mafiós que’n serén a vóler imitar las lors representacions cinematograficas. Lo cinèma de Scorsese o lo de Coppola que balharé, atau, a praubes mafiós limitats ua grana varietat d’ideas tà’s suenhar l’aparéncia o lo comportament. Probablament entà póder mei plan exprimir los lors talents. 

Ne soi pas Anthony Burgess, ni Stanley Kubrick, ni tanpòc Scorsese o Coppola, e engüèra mensh McCartney, mes, com ac devoi díser un dia, en ua presentacion de libe, causas qu’avèvi escrivut que’s son realizadas.

E i a monde qui seriosament an pensat reprodusir scènas trobadas dens escriuts mens, o son simplament coïncidéncias ? Premonicions ? En tot cas, per’mor d’aquò, pendent quauques annadas, qu’èi deishat d’escríver...

Coneguda causa sia ! se un pèc e pren au seriós çò qu’escrivi o si’u balha ideas, ne’n voi pas estar lo responsable. Atau donc, se ua persona e s’arreconeish dens la lista exaustiva deus esperits tormentats, o solament s’a un dobte, mercés de deishar aquesta lectura. Que sèi que l’ua de las consequéncias serà de har baishar de la mieitat, o deus tres quarts, lo nombre potenciau de lectors. Mes com ne soi pas pagat, o tan chic, que me’n trufi.

L’autor.

Pau, Au Larèr deu Bearn­, 1987

Que n’èm a quauques setmanas deu Gran Dia deu Passacarrèra. Cadun que s’i hè tà acabar la fabricacion de costumes, mascas, accessòris, manequins. Que diserem un abelhèr o meilèu ua ahromiguèra. E que comença de mancar la plaça tà póder enterpausar totas aqueras creacions.

« Sustot, ne toquetz pas a l’ors, n’ei pas sec ! ». « A tu hòu, be n’ès un secalh ! ». « B’ei la pena de sortir los ors ! Com disen a la Pèira Sent Martin, ça-vietz esquiar, los ors que v’espian. Parlas ! Ne n’i a pas mei. Vè demandar au Maurin çò que hèn aus ors. » « Eh ! tu hòu ! l’ecologista, que hartas ! Plan sabes que los darrèrs ors que son bearnés, çò qui vòu díser que los bearnés que’us an protegits… dinc adara… » « Nani ! qu’ei per’mor n’an pas acabat de’us exterminar ! » « De tota faiçon, l’òmi qu’a sabut har shens los dinosaures, com ac disèva lo gran sapient de Vièla, donc que podem har shens los ors. » « Òc, e’t fotes ? Lo gran savi de Vièla que’s desbrombava que los òmis e los dinosaures ne s’èran pas jamei encontrats. Au contra, la relacion enter los umans e l’ors qu’apartien a ua istòria comuna desempuish millenaris e… » « Mam ! Qui a set ? Que i a cafè, tè, drin de blanc… » « Vin, tà jo. » « Cafè. » « Cafè. » « Tè. » « Tè. » « Tè. ». « Que diserem qu’aperatz los cans ! ! ! » « Ha ! Ha ! Ha ! » « E la Josefina, qu’a hèit las crespèras !» « Ah ! Totun ! » « Jo, qu’èi portat lo pastís borit. Mes que l’èi crompat ; ne’m vagava pas de’u har. » « Ueratz ! Doman passat, que pelam, que portarèi las micas. » « Que las te pòrtas dejà beròi, las micas ! » « Hòu, quina finessa ! » « Com dises ! » « Pro, vèn, pro ! »

A maugrat de las pelejòtas, lo tribalh qu’avançava, per’mor ne i avèva pas un patron tà comandar, ni sòus a ganhar. Lo qui èra fatigat, que deishava, qu’anava dar un torn o que se’n tornava tà casa. Qu’èra lo plaser deu benevolat. E puish que n’i a qui, meilèu que de s’estar solets a casa o en maishanta companhia, passavan temps au Larèr. Lo Carnaval que permetèva, atau, pendent las setmanas de preparacion, de tornar véser amics, relacions ancianas o d’encontrar monde. Dessenhar, talhucar, esquiçar, pintrar, pegar, horadar, cóser, estacar e… saunejar, b’èra aquò plasent !

« Hètz plaça ! Qu’avem de navèths arlequins. » Qu’arribèn ua tropa de gojats e gojatas qui semblavan drin intimidats, senon espaurits. Vertat que la sala grana deu Larèr qu’èra conhida d’engibanas e de materiau en palhapeu. De mei, lo monde qui’s hasèvan anar que s’èran estangats tà espiar e arcuélher los visitaires. Qu’èran pensionaris d’un ostau especializat, ua estructura d’ajuda a monde handicapats. Autalèu las presentacions e las salutacions acabadas, la Marianna que’us amuishè los costumes. Las caras que s’esclarín. Cadun que’s volèva passar lo desguisament per dessús. Que n’i a qui’s volón tirar las pelhas. « Nani, pas ací, que’ns vam preservar l’intimitat ! » « Que podetz anar au solèr, a man dreta que i a ua petita sala… ». Atau, la tropa que pugè en coda l’i-sèga.

Un gran batahòri que s’entenó au dehòra. Que n’èram a las prumerias de heurèr mes lo temps qu’èra a la doçor. Dens lo parc, quauques pruèrs, imprudents, que tiravan flors. Mèrlos que hasèvan deus mèrlos e que cantanvan tan beròi ! Mes lèu, que s’escapèn deu torn. La tarabastèra que s’apressava deu Larèr. Qu’èra la fanfarra de Pontons acompanhada de badaires amassats per las carrèras. Qu’avèvan decidit de’s presentar tau Carnaval de Pau.

La Marianna que’us digó que n’èra pas estada avisada de la lor arribada e que calèva véser dab lo coordinator de la musica, l’Auguste. Aqueste que devèva arribar en fin de vrèspe. Alavetz, tots los musicaires que’s hiquèn en aròu devant l’entrada deu Larèr e que hasón retrenir ua partida deu lor repertòri. Chic de tradicionau, au sens bearnés deu tèrmi, meilèu ua varietat tanhenta de las musicas de bandas e d’aires a la mòda espanholizanta « E viva Espanha… ! » e companhia. Mes los tipes ne se’n cresèvan pas e que musiquejavan beròi.

Qu’ei ad aqueth moment qu’arribè lo palhasso Free Lance, Boleador de Cojoncillos. Arrens ne’u suportavan. Que s’impausava pertot, dens totas las hèstas publicas, com s’èra estat convidat. Arrens ne sabèvan qui èra au darrèr de la soa cara mascarada. Desempuish lo tornar deu gran Carnaval Bearnés, el Boleador de Cojoncillos, com se hasèva aperar, autanlèu coneishut un eveniment, qu’arribava dab lo son saxofòne e que tutava las soas melodias basicas. En mei d’estar un mahutre, qu’èra un lèd oportunista qui’s trufava beròi de la cultura occitana.

Se ne parlava ni bearnés, ni espanhòu, que parlava francés dab un accent de mau determinar, eslau ? portugués ? flamenc ? A cada còp que vesèva dròlles qui s’apressavan, que’us te sautava batlèu dessús ta’us har arríser dab peguessas desestrugas. Sovent, los mei petits que’s hicavan a plorar o alavetz que l’espiavan lèd, menshidècs. Que hasèva paur. E, aus adultes, qu’inspirava pietat e agaçament. Mes ne’u sufiva pas. Que s’esmaliva e que cridava los dròlles qui ne volèvan pas arríser, puish que prenèva l’auditòri com testimòni de la valor deu son espectacle. Qu’èra lèd e qu’èra maishant !

Au cap d’un moment, los de la fanfarra que deishèn de har musica. El Boleador qu’avèva hèit lo son efèit. Hicar lo monde a malaise e tirar l’envejar de s’amusar. Com n’èra pas completament pèc, que feniva per deishar la plaça e que se’n tornava dens lo desbromb de las carreròtas paulinas. En marronar. Un artista maucomprés !

Lo ser, a l’amassada deus gavidaires deu Carnaval, que hasón la revista de çò de hèit e de çò qui demorava a preparar. Contractes dab artistas. Recèrcas de complements de finançament. Distribucion definitiva deus ròtles tau procès. Partenariats dab lo monde associatiu e culturau. Comunicacion. Tot aquerò qu’èra hèit per monde non professionaus, mes valents, e briga complexats per los rapòrts dab las « autoritats ». Quauques uas de’queras autoritats qu’avèvan comprés qu’estore bon d’acompanhar, prudentament, aquera renavida carnavalesca. E foncionèsse, que seré bon tà l’imatge de la vila, de la banlèga, deu departament. Peu moment, la region ne s’interessava pas aus Pantelons de Pau. Quan s’i parlè finalament de securitat, quauqu’un que marmusè : « Aqueth palhasso, que hè tres ans qu’apareish au bèth miei de la preparacion deu Carnaval, qu’arriba quan lo vaga e que se’n torna quan vòu… » « Qu’avem essajat de discutir dab eth tà’u perpausar ua collaboracion mes que hè de’u qui ne compren pas. » « Que harta ! » « E n’ei pas charmant. » « Qu’ei luèc ! » « Qu’as rason, qu’a un comportament estranh. Que hèm ? » « Que voletz har ? Deishem-lo córrer ! »

Joan-Luc Landi

(Que seguirà.)