Que coneishem tots, mei o mensh, los dotze trabalhs d’Ercules e la legenda de Pirèna. Mes las benalèjas, en prumèr transmetudas oraument, qu’an evoluat tot lo long deus sègles. En aqueste libe, l’autora, Anne-Pierre Darrées, ne cèrca pas las versions iniciaus – qui n’ei pas de pensar – mes la plaça d’aqueths contes dens la vita deus grècs. E, lhèu, enténer perqué los gascons an conservats aquera filiacion. Los gascons que son hihs deu gran Ercules e de la nòbla Pirena, ce disó Guilhem Adèr au sègle XVII^au.

Atau que conta cada trabalh puish que precisa los simbèus contenguts. Que seguim Ercules despuish lo prumèr trabalh – Tuar lo leon de Nemèa – quan lo eròi deu provar a tots la sua valor d’òmi dinc au dotzau – capturar Cerbèr, lo guardian deus in·hèrns – quan Ercules deu véncer la paur de la mort. E qu’entenem los dotze trabalhs que son ua iniciacion tà vàder un òmi libre. En efèit, dens los dus prumèrs, Ercules qu’emplega la fòrça entà véncer, après, qu’aprén la paciéncia, la perseverança, la mestresa de las emocions... qu’alarga la sua consciéncia.

La lectura qu’ei aisida, fluida e la fòrma pedagogica. Lo libe qu'ei bilingüe. Cada trabalh qu’ei illustrat d’un dessenh de Margot Raillé.

Qu’ac sabem tots, Miquèu Camelat (1871-1962) qu’ei un escrivan, un autor qui coneish l’engenie d’escríver. De segur, los sons relats de la vita vitanta que son testimònis de tròç de vita d'un parçan montanhau, Arrens en Lavedan, on demorava quasi tostemps. Mes la faiçon de contar qu’ei fina, delicada ; la narracion simpla e l’estile clar, elegant. Que’s guarda de jutjar los personatges, çò qui auhereish ua vertadèra sobrietat e, fin finala, ua noblessa a las situacions contadas. Camelat qu'ei retrèit, modèste, tot en estant un mèste escrivan, la soa lenga que demora un exemple. 

Joan Salles-Loustau, qui hascoc en 1991 ua tèsi remarcada sus Miquèu Camelat, que ns'a preparat ua version sancèra e bilingua, dab cincanta relats, arrevirats donc en francés (sonque lo tòme 1 qu'ei publicat). A còps, los tèmas que pòden paréisher vielhòts, mòdapassat. Totun podem atau caminar au près deus ajòus, anar a l’encontre de las nostas arraditz e, en especiau, agradar lo noste parlar. E coma Italo Calvino e ns'ac ditz dens Perché leggere i classici [Perqué legir los classics] : Un classico è un libro che non ha mai finito di dire quel che ha da dire. [Un classic qu’ei un libe qui n’a pas jamei fenit de díser çò qu'a a díser.]

E voletz jogar dambe la lenga occitana ? Alavetz Isabèu de la Valea que'vs deveré agradar. L'autor, Eric Gonzalès, que'vs mia en condes de tota traca. Quauques tèxtes son bracs, autes que son mei longs. Quauques uns son realistas, autes que son fantastics. E, de novèla en novèla, que caminaratz de la narracion tradicionau de cap a la fantasia.

Lo seriós, lo plasent, lo grèu, lo leugèr, l'estranh, que i a tot aquò en aqueras novèlas. Jo e Arnauda que conta ua bèra istoèra d'amor carat, Cent-dètz ans la fin d'un òme de d'autes còps, d'ua auta lenga, L'agraula qu'arrevita dambe las malediccions ancianas, e La con.hession d'un ex-viatjador espaciotemporau que parla d'un amor ... espaciotemporau ! Etc. Etc.

Entà descobrir un pauc mei, que podetz legir l'article La nouvelle un genre qui sied aux Gascons.

O que podetz crompar lo libe. Plàser assegurat !

Daniel que’s desvelha a 4ò25 deu maitin dens ua cramba d’espitau. Viral, lo libe escriut en francés per Sèrgi Javaloyès, que relata dus meses passats dens aqueth lòc claus, dab murs blus e ua finèstra. A còps que passa ua hoa. L’idée de la mort le côtoyait à chaque instant. Il se sentait cerné. Il n’avait comme seule échappatoire que la fenêtre et le paysage qui s’offrait à lui. Totun, n’es pas tot a fèit com aquò. Daniel que’s bremba tanben deu temps passat, de hèitas, d’amors. E qu’ac escriu tot sus un quasern.

Viral qu’ei un roman intime, hons, intense. La malaudia qu’ei presenta, coma un contèxte, un quaucom qui constrénh, e tanben un quaucom qui permet de tornar véser o enténer amics d’avant, un quaucom qui permet de brembà’s. E l’amor de Sandra, la hemna, qu’ei lo ligam hòrt, potent, a la vita.

De cap a la lentor deus jorns d’espitau, lo ritme deu libe ei viu, briu poderén díser. Un roman deus màgers.